Po przedłużającej się zimowej porze, każdy z nas czekał na słońce, z którego z chęcią teraz korzystamy. Od dawna wiadomo, iż promienie słoneczne mają na nas zbawienny wpływ i stanowią element prawidłowego funkcjonowania organizmu. Przede wszystkim słońce znane jest z syntezy witaminy D, o której od lat jest głośno. Witamina D odgrywa bardzo ważną rolę dla naszego zdrowia, m.in. poprzez wpływ na układ kostny, immunologiczny krążenia czy nerwowy. Korzystnie wpływa na nasz stan psychiczny, nastrój i samopoczucie, ale również hamuje rozwój stanów zapalnych oraz chroni przed nowotworami.

Należy jednak pamiętać o podstawowych zasadach ekspozycji na promienie słoneczne, gdyż nadmierna może prowadzić do wielu niekorzystnych reakcji niepożądanych. Wśród najbardziej znanych wymienia się rumień, pęcherze czy obrzęki, powstające w efekcie poparzenia słonecznego. W cięższych przypadkach zaobserwować można również gorączkę, nudności, wymioty i bóle głowy. Dlatego, aby nie narażać się na negatywny wpływ promieni słonecznych, warto zwrócić uwagę na odpowiednią ochronę przeciwsłoneczną. Oczywiście każdy z nas wie o konieczności stosowania kremów z filtrem, unikaniu słońca w godzinach południowych czy nakrywaniu głowy. Jednak rzadko kiedy zwracamy uwagę, a najczęściej nawet nie mamy świadomości o tym, iż to co spożywamy również ma wpływ na naszą skórę.

W tym celu należałoby przybliżyć definicję fotodermatoz, czyli grupy schorzeń, które charakteryzują się występowaniem nadwrażliwości na działanie promieni słonecznych. W zależności od ekspozycji ciała na promienie słoneczne, zaobserwować można zmiany skórne na różnych partiach ciała – głównie tych odsłoniętych. Wyróżnia się fotodermatozy idiopatyczne, endogenne i egzogenne, które pojawiają się na tle nieprawidłowości genetycznych lub metabolicznych, ale również pod wpływem czynników egzogennych, wśród których wymienia się: kosmetyki, leki i niektóre rośliny. Z czego nie zdajemy sobie na co dzień sprawy istnieje bardzo wiele substancji, w tym spożywczych, które uwrażliwiają skórę na działanie promieni słonecznych i w efekcie prowadzą do wystąpienia reakcji fototoksycznych i fotoalergicznych.

Co to oznacza w praktyce?

Stosując wymienione substancje, a następnie eksponując ciało na promienie słoneczne, możemy doprowadzić do wystąpienia fotodermatoz, czyli do wystąpienia zmian skórnych, w postaci np. grudek, którym towarzyszy świąd (reakcje fotoalergiczne) lub w wyniku reakcji fototoksycznych zmiany przypominające oparzenia słoneczne (pęcherze, rumień, obrzęk). W konsekwencji możemy doprowadzić do wystąpienia długotrwałych zmian skórnych, w postaci przebarwień lub przypominających liszaj płaski.

Czy można temu zapobiec?

Tak, drogi są dwie. W przypadku spożywania substancji, które mogą wywoływać w/w reakcje we współdziałaniu z promieniami UV, należy zrezygnować z ekspozycji na promienie słoneczne. W miarę możliwości, warto ograniczyć lub zaprzestać stosowania wskazanych poniżej środków na czas letni.

Na co więc należy zwracać uwagę?

Przede wszystkim należy czytać ulotki zażywanych leków, aby mieć świadomość ewentualnych skutków ubocznych i móc je skutecznie ograniczyć. Ponadto nie należy bezkarnie zażywać suplementów diety, tym bardziej bez konsultacji z lekarzem lub farmaceutą. Wiele z nich zawiera w swoim składzie substancje, które uwrażliwiają skórę na działanie promieni UV. Należy również zwrócić szczególną uwagę na herbaty i zioła, które regularnie popijamy. To właśnie zioła i rośliny są bardzo częstym czynnikiem wywołującym reakcje skórne.

Jakie substancje roślinne uwrażliwiają skórę na działanie promieni UV?

Za reakcje fotoalergiczne odpowiedzialne mogą być leki, takie jak:

• niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ), głównie ketoprofen,
• pochodne fenotiazyny: prometazyna, chloropromazyna,
• pochodne dibenzocykloheptadienu: amitryptylina.

Ponadto niektóre konserwanty i środki zapachowe (aldehyd cynamonowy i piżmo ambretowe). A wśród roślin:

• dalia, chryzantema,
• arnika,
• nawłoć,
• słonecznik,
• rumianek,
• stokrotka,
• nagietek,
• krwawnik,
• bylica pospolita,
• wrotycz,
• czosnek,
• sałata i cykoria.

Za właściwości fotoalergiczne w nich występujące odpowiadają seskwiterpeny laktonowe.

Kolejna lista dotyczy reakcji fototoksycznych, które mogą wystąpić w wyniku spożywania leków:

• fenotiazyn,
• sulfonamidów.

Ponadto należy zwrócić uwagę na olejki eteryczne (cytrusowy, cedrowy, sandałowy, bergamotowy) oraz barwniki (błękit metylenowy, eozyna, róż bengalski, antrachinon).

Związek roślinny odpowiedzialny za występowanie reakcji fototoksycznych to furanokumaryna, którą znaleźć można w:

• dziurawcu,
• cytrynie zwyczajnej,
• pomarańczy bergamocie,
• rucie zwyczajnej,
• figowcu pospolitym,
• pasternaku zwyczajnym,
• selerze,
• marchwi zwyczajnej,
• aminku większym,
• pietruszce zwyczajnej,
• koprze,
• arcydzięglu,
• lubczyku,
• różnych gatunkach barszczu.

Istnieje wiele roślin i substancji mających wykazujących właściwości uwrażliwiające skórę na działanie promieni słonecznych. Wiele z nich posiada również właściwości terapeutyczne, dlatego w praktyce obserwuje się ich częste zastosowanie, zarówno w postaci naparów, jak i jako składnik leków czy suplementów. Poniżej znajduje się lista wybranych surowców, wraz z ich zastosowaniem oraz występowaniem w środkach farmaceutycznych:

ZIELE DZIURAWCA

ZASTOSOWANIE: stany depresyjne i lękowe, zaburzenia równowagi emocjonalnej, stany zapalne dróg żółciowych, kamica żółciowa, schorzenia wątroby, dolegliwości układu pokarmowego (wzdęcia, bóle brzucha, stan zapalny błony śluzowej żołądka i jelit). Może być składnikiem płukanek do jamy ustnej i gardła. Zewnętrznie stosowany przy oparzeniach, odmrożeniach i ranach wrzodowych.

POPULARNE ŚRODKI: Nervomix, Digestonic, Hyperherba.

KORZEŃ ARCYDZIĘGLA

ZASTOSOWANIE: stany zwiększonego napięcia nerwowego i lękowe, trudności z zasypianiem, dolegliwości układu pokarmowego (wzdęcia, bóle brzucha, brak łaknienia), stany skurczowe dróg żółciowych i żołądka, osłabienie ruchów perystaltycznych jelit.

POPULARNE ŚRODKI: Iberogast, Melisana – Klosterfrau, Nervosol.

KWIAT NAGIETKA

ZASTOSOWANIE: nieżyt żołądka i jelit, stany zapalne dróg żółciowych. Zewnętrznie: rany i otarcia skóry, owrzodzenia, stłuczenia, wysypka, oparzenia, odmrożenia, żylaki odbytu.

POPULARNE ŚRODKI: Vagosan, Mucosit, Arcalen, Vagical

KOSZYCZEK RUMIANKU

ZASTOSOWANIE: stany zapalne układu pokarmowego, jamy ustnej, gardła, dziąseł i zatok, wzdęcia, bóle brzucha, zgaga, choroba wrzodowa, brak łaknienia. Zewnętrznie: owrzodzenia skóry, odleżyny, rumień i świąd skóry, żylaki odbytu, zapalenie spojówek, stany zapalne rogówki, alergiczne zapalenie spojówek.

POPULARNE ŚRODKI: Urosept, Nervobonisol, Digestonic, Azucalen, Iberogast, Vagosan, Neopersen Forte, Cepan, Immunofort.

ZIELE KRWAWNIKA

ZASTOSOWANIE: rozkurczowo na mięśnie gładkie jelit, dróg moczowych i żółciowych, detoksykująco, przeciwkrwotocznie, zaburzenia trawienia (wzdęcia, nudności, brak łaknienia), stany zapalne przewodu pokarmowego. Zewnętrznie: stany zapalne skóry i błon śluzowych, płukanie jamy ustnej i gardła.

POPULARNE ŚRODKI: Nefrobonisol, Gastrobonisol, Enterosol.

ZIELE SKRZYPU POLNEGO

ZASTOSOWANIE: schorzenia dróg moczowych (działanie moczopędne), choroby nerek i serca, obrzęki, w stanach niedoboru krzemu (poprawa przemiany materii), rozkurczająco na drogi żółciowe, detoksykująco, usprawnia pracę wątroby i serca. Poprawa stanu skóry, włosów i paznokci.  

POPULARNE ŚRODKI: Urosan, Skrzypovita, Silica – Naturell.

ZIELE NAWŁOCI

ZASTOSOWANIE: stany zapalne dróg moczowych, dna moczanowa, kamica nerkowa, nadciśnienie.

POPULARNE ŚRODKI: Urofort, Nefrol, Fitolizyna, Nefrotabs.

KORZEŃ LUBCZYKU

ZASTOSOWANIE: zaburzenia czynności i stany zapalne pęcherza, nerek i cewek nerkowych, dolegliwości trawienne (niestrawność, bóle brzucha, wzdęcia, brak łaknienia, osłabienie czynności wątroby).

POPULARNE ŚRODKI: Fitolizyna.

ARNIKA GÓRSKA

ZASTOSOWANIE: oparzenia, stłuczenia, obrzęki (po urazach), krwiaki, owrzodzenia jamy ustnej i dziąseł, w stanach zapalnych stawów i ścięgien, stany zapalne i zakrzepowe naczyń krwionośnych kończyn dolnych, zaburzenia krążenia krwi.

POPULARNE ŚRODKI: Venoforton, Lioven, Arcalen.

Jak można z łatwością zauważyć istnieje wiele roślin, które mogą uwrażliwiać naszą skórę na promienie słoneczne. Aby zapobiegać ewentualnym powikłaniom, w postaci przebarwień, wyprysków, pęcherzy czy rumienia, w miarę możliwości zaleca się ograniczenie ich stosowania w czasie letnim (konieczna konsultacja z lekarzem). W przypadku zażywania środków, które w swym składzie zawierają rośliny fotouczulające lub fototoksyczne sugeruje się ograniczenie ekspozycji na promienie słoneczne oraz stosowanie kremów z wysokim filtrem (SPF +50). Każdorazowe zastosowanie środków farmakologicznych i suplementów należy konsultować z lekarzem i/ lub farmaceutą. W przypadku wystąpienia powikłań skórnych należy poinformować lekarza o stosowanych lekach, suplementach i ziołach.

Literatura:

Nikiel A.: Przegląd surowców roślinnych o działaniu fotouczulającym i fototoksycznym. Kosmetologia Estetyczna 3, 2017, vol. 6., 231-238.

Galas N.: Fotodermatozy – „uczulenia na słońce”. Kosmetologia Estetyczna 4, 2015, 237-239.